به گزارش خبرنگار گروه اجتماعی پایگاه خبری تحلیلی «اروم نیوز»؛ در میان استان‌های کشور، آذربایجان‌غربی جایگاهی ممتاز و بی‌بدیل در حوزه کشاورزی دارد؛ استانی که با بهره‌مندی از تنوع اقلیمی، منابع خاکی حاصلخیز، موقعیت جغرافیایی استراتژیک و مرز مشترک با سه کشور همسایه (ترکیه، عراق و جمهوری آذربایجان)، از دیرباز به عنوان یکی از قطب‌های اصلی تولید محصولات کشاورزی و باغی ایران شناخته شده است.
این استان با وسعتی بالغ بر ۳۷ هزار کیلومتر مربع و بیش از یک میلیون و ۲۰۰ هزار هکتار اراضی کشاورزی، سهمی چشمگیر در تأمین امنیت غذایی کشور ایفا می‌کند.
از مجموع اراضی کشاورزی آذربایجان‌غربی، حدود ۲۴۰ هزار هکتار به باغات میوه اختصاص دارد که این میزان، استان را در رده نخست تولید محصولات باغی کشور، به‌ویژه در زمینه سیب درختی، انگور، گیلاس، آلبالو، گردو، زردآلو و بادام قرار داده است.
بر اساس آمار رسمی سازمان جهاد کشاورزی، این استان با تولید سالانه بیش از ۱/۲ میلیون تن سیب درختی، سهمی بالغ بر ۳۰ درصد از تولید این محصول در کشور را به خود اختصاص داده و همواره نقش مؤثری در صادرات میوه‌های سردرختی به کشورهای همسایه و حوزه اوراسیا ایفا کرده است.
در کنار باغداری، زراعت نیز جایگاهی ویژه در اقتصاد کشاورزی استان دارد تولید سالانه بیش از ۵ میلیون تن انواع محصولات زراعی، از جمله گندم، جو، چغندر قند، کلزا، سیب‌زمینی و انواع صیفی‌جات، آذربایجان‌غربی را به یکی از قطب‌های تأمین مواد اولیه صنایع تبدیلی کشاورزی کشور تبدیل کرده است.
این استان همچنین با دارا بودن بیش از ۱۱ درصد از منابع آبی سطحی کشور، از جمله دریاچه ارومیه، رودخانه‌های زرینه‌رود، گدار، سیمینه‌رود و زولا، برای سال‌ها به عنوان منطقه‌ای پرآب و مناسب برای کشاورزی آبی شناخته می‌شد.
خشکسالی، تهدید جدی برای کشاورزی آذربایجان‌غربی
اما با وجود این ظرفیت‌های ارزشمند، آذربایجان‌غربی در سال‌های اخیر با چالش جدی کم‌آبی و کاهش منابع آب‌های زیرزمینی مواجه شده است، خشک‌سالی‌های متوالی، برداشت بی‌رویه از چاه‌ها، تغییر الگوی کشت و مهم‌تر از همه بحران دریاچه ارومیه، زنگ خطر را برای کشاورزی این استان به صدا درآورده‌اند افت سطح آب سفره‌های زیرزمینی، کاهش دبی رودخانه‌ها و شور شدن خاک‌ها در برخی مناطق، آینده این مزیت راهبردی را با تهدید مواجه کرده است.
بنابراین طبق گفته کارشناسان در حوزه کشاورزی برای حفظ جایگاه کشاورزی آذربایجان‌غربی و استمرار فعالیت‌های تولیدی آن، باید به سمت بهره‌برداری پایدار، تغییر الگوی کشت، استفاده از روش‌های نوین آبیاری و توسعه کشت گلخانه‌ای حرکت کرد.
ترویج کشاورزی هوشمند، افزایش بهره‌وری منابع و اجرای دقیق طرح‌های مدیریت منابع آب، می‌تواند کشاورزی این استان را از تهدید خشکسالی و کم‌آبی نجات داده و به الگویی ملی برای سازگاری با تغییرات اقلیمی تبدیل سازد.
در چنین شرایطی، توجه به برنامه‌ریزی علمی، تقویت زیرساخت‌های تحقیقاتی و حمایت واقعی از کشاورزان، بیش از هر زمان دیگری ضرورت یافته و در دستور کار نهادهای ذی‌ربط قرار گرفته است.
آذربایجان‌غربی همچنان ظرفیت تبدیل شدن به پایلوت کشاورزی پایدار ایران را دارد، به شرط آنکه با نگاهی آینده‌نگر و تعهدی عملی، راهکارهای علمی به مرحله اجرا درآید.
کاهش منابع آبی، زنگ خطری برای تولید محصولات زراعی آذربایجان‌غربی
علی دیانتی، سرپرست سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان‌غربی در گفتگو با خبرنگار اروم نیوز با اشاره به تداوم شرایط خشکسالی و کاهش ذخایر آبی استان گفت: کاهش منابع آبی در سال‌های اخیر به افت محسوس کمی و کیفی محصولات زراعی در مناطق مختلف استان منجر شده، اما تاکنون ارزیابی دقیقی از تأثیرات آن صورت نگرفته است.
وی اظهار کرد: با توجه به کاهش چشمگیر حجم آب سدهای بوکان و مهاباد در سال زراعی ۱۴۰۴ – ۱۴۰۳ پیش‌بینی می‌شود عملکرد محصولات زراعی در شهرستان‌های تحت پوشش این سدها حدود ۴۰ درصد کاهش یابد این موضوع هشداری جدی برای بخش کشاورزی استان به ویژه در مناطق پایین‌دست این سدهاست.
دیانتی با بیان اینکه تغییرات اقلیمی و کم‌بارشی شمال استان را نیز به شدت متاثر ساخته است افزود: محصولات زراعی دیم به‌ویژه غلات، در مناطق شمالی استان بیشترین کاهش برداشت را تجربه کرده‌اند و در اراضی پایاب سدها نیز به دلیل عدم تأمین به‌موقع آب، سطح زیر کشت و تولید محصولاتی مانند کلزا با افت قابل توجهی مواجه بوده است.
سرپرست جهاد کشاورزی آذربایجان‌غربی درباره وضعیت کشت محصولات آب‌بر در سال جاری گفت: بر اساس الگوی کشت ابلاغی، سطح زیر کشت هندوانه در استان ۴۶۵ هکتار و چغندرقند ۳۰ هزار هکتار تعیین شده است با این حال سیاست سازمان جلوگیری از توسعه کشت چغندرقند در حوضه آبریز دریاچه ارومیه و تمرکز بر گسترش این محصول در مناطق شمالی استان است که از منابع آب مرزی بهره‌مند هستند.
جایگزینی کشت آب‌بر با کم‌آب؛ راهکار عبور از بحران کشاورزی
وی ادامه داد: برای مدیریت بهتر منابع آبی در مزارع چغندرقند، اقداماتی نظیر تغییر آرایش کاشت از الگوی مرسوم به آرایش متراکم ۲۵ در ۵۰ (که منجر به کاهش ۳۰ درصدی مصرف آب می‌شود) و همچنین استفاده از سیستم‌های نوین آبیاری تیپ و تلفیق آن با روش‌های سنتی اجرا شده است این روش‌ها در مجموع می‌تواند تا ۵۰ درصد مصرف آب را در مزارع چغندرقند کاهش دهد همچنین استفاده از روش کشت نشایی به عنوان راهکاری دیگر در دستور کار قرار گرفته است.
دیانتی در ادامه از اجرای برنامه‌های جایگزینی کشت محصولات آب‌بر با محصولات کم‌مصرف خبر داد و گفت: کاهش سطح زیر کشت محصولات پرمصرفی مانند یونجه و جایگزینی آن با علوفه‌های مقاوم به کم‌آبی مانند ارزن، تریتیکاله و سورگوم در دستور کار قرار گرفته است و علاوه بر این، توسعه کشت‌های پاییزه مانند غلات، کلزا و جو به‌جای محصولات بهاره نیز یکی دیگر از محورهای مدیریت مصرف آب در بخش کشاورزی استان محسوب می‌شود.
سرپرست جهاد کشاورزی آذربایجان‌غربی با تأکید بر لزوم فرهنگ‌سازی و آموزش کشاورزان در زمینه مدیریت منابع آبی گفت: اگرچه اجرای طرح‌های فنی و الگوی کشت در اولویت قرار دارد، اما موفقیت این طرح‌ها نیازمند همکاری، آموزش و همراهی فعال بهره‌برداران بخش کشاورزی است و همچنین استفاده از تکنولوژی‌های نوین و سامانه‌های هوشمند آبیاری می‌تواند نقش موثری در عبور از بحران فعلی ایفا کند.
تنش آبی آذربایجان‌غربی در فصل بهره‌برداری پیش‌رو
مجید رستگاری مدیرعامل آب منطقه‌ای آذربایجان‌غربی در گفتگو با خبرنگار اروم نیوز، با اشاره به وضعیت بارش‌های استان گفت: میزان بارش استان در سال آبی جاری به ۲۷۴/۴ میلی‌متر رسیده است که نسبت به سال آبی گذشته ۳۱ درصد کاهش و نسبت به متوسط درازمدت ۱۶ درصد کاهش داشته است.
وی افزود: با توجه به تغییر الگوی بارش‌ها، کاهش بیش از ۸۰ درصدی ذخایر برفی در اسفند ماه و کمبود ذخایر آبی سدهای مخزنی مهاباد و بوکان، احتمال تنش آبی در فصل بهره‌برداری پیش رو بسیار زیاد است.
رستگاری گفت: براساس آماربرداری‌های دور سوم، میزان مصرف آب استان به ۳/۳ میلیارد متر مکعب رسیده که از این مقدار ۹۱ درصد، معادل ۲/۹ میلیارد متر مکعب مربوط به بخش کشاورزی است که این نشان‌دهنده وابستگی بالای استان به منابع آب در بخش کشاورزی است که مدیریت مصرف آب در این بخش را ضروری می‌کند.
وی در خصوص روند مصرف آب زیرزمینی اظهار داشت: مصرف آب از منابع زیرزمینی استان تقریباً ثابت مانده و تابع شرایط آب و هوایی سالانه است؛ در سال‌های پر بارش برداشت از چاه‌ها کاهش و در سال‌های خشک افزایش می‌یابد بنابراین مصرف آب زیرزمینی در شرایط عادی پایدار است، اما حفظ منابع زیرزمینی امری حیاتی است.
رستگاری گفت: در فروردین ماه سال آبی جاری، متوسط تراز سطح آبخوان‌های استان نسبت به سال قبل ۲۳ سانتی‌متر کاهش یافته است و آبخوان‌های اشنویه و پلدشت با افزایش تراز نسبت به سال گذشته در شرایط مطلوبی قرار دارند، اما آبخوان‌های خوی و سلماس بیشترین افت را تجربه کرده‌اند.
مدیرعامل آب منطقه‌ای آذربایجان‌غربی درباره کیفیت آب زیرزمینی گفت: کاهش تراز سطح آبخوان‌ها باعث افزایش میزان املاح محلول آب شده که کیفیت آب را کاهش داده است که این موضوع نیازمند کنترل دقیق برداشت‌ها و جلوگیری از آلودگی منابع آب است.
وی گفت: از مجموع ۳۲ آبخوان استان، پنج آبخوان در وضعیت آزاد و سه آبخوان بحرانی و مابقی در وضعیت ممنوعه قرار دارند که این شرایط ضرورت مدیریت هوشمندانه منابع زیرزمینی را بیشتر می‌کند.
رستگاری با بیان مهم‌ترین عوامل هدررفت آب در کشاورزی اظهار داشت: کاهش بارندگی و خشکسالی، الگوی نامناسب کشت محصولات پرمصرف و روش‌های آبیاری سنتی از مهم‌ترین دلایل هدررفت منابع آبی استان است.
وی در پایان درباره وضعیت سدهای استان گفت: حجم ذخیره آب در ۱۴ سد مخزنی استان معادل ۴۸ درصد ظرفیت و برابر با ۹۳۹ میلیون متر مکعب است.
گزازش از: نجیبه معصومی سرای
انتهای خبر/
