چهارشنبه آتش و نمادها

اکبر_سعادت دومین چهارشنبه از چهارشنبه‌های آخر سال، با نام‌ها و نمادهای خاصی شناخته می‌شود که ریشه در باورها و سنت‌های دیرینه دارند. این چهارشنبه، «اود چرشنبه سی» یا «چهارشنبه آتش» «موشتولوقچی چرشنبه» (چهارشنبه پیام‌آور) نامیده می‌شود. آتش در بسیاری از فرهنگ‌ها نماد پاکی، روشنایی و انرژی است و این چهارشنبه به عنوان یکی از مهم‌ترین چهارشنبه‌های آخر سال، اهمیت ویژه‌ای در آیین‌های محلی دارد. در این روز، مردم به پای تپه‌ای گرد آمده و آتش روشن می‌کردند و تا شب شادی می‌کردند. شب را تا وقتی که طلوع آفتاب را ببینند و آنگاه از تپه پایین آمده و به دنبال کار روزمره خود می‌رفتند.این آیین بر این باور استوار است که آتش می‌تواند بیماری‌ها، بدی‌ها و انرژی‌های منفی را از بین ببرد و سال جدید را با پاکی و روشنایی آغاز کند. پریدن از روی آتش نیز نمادی از رهایی از مشکلات گذشته و ورود به مرحله‌ای جدید از زندگی است.
هنگام پریدن از روی آتش این جملات نیز گفته می‌شود:
آغیرلیغیم بیغیرلیغیم بوردا قالاسان
دیش آغریم، باش آغریم بوردا قالاسان
آتیل باتیل چرشنبه
بختیم آچیل چرشنبه…
(تمام بدی‌ها و مریضی‌هایم در این آتش بماند و بخت و شانس من نیز گشایش یابد.)
اود چرشنبه سی در ستایش انسان به آتش، خورشید و حفاظت از آتش به وجود آمده است.این آداب به دوران پیش از زردشت برمی‌گردد.آتش به عنوان سمبلی از خورشید بر روی زمین نمادی مقدس بخشیده است. مقدس دانستن آتش تنها به دلیل فواید مادی آن نبود، بلکه به عنوان نمادی از نظم کیهانی و قدرت‌های مقدس نیز در نظر گرفته می‌شد. انسان‌های باستان با مشاهده‌ی نقش آتش در زندگی روزمره، از پخت‌وپز تا حفاظت در برابر سرما و خطرات، به تدریج به تقدس آن پی بردند. جالب است بدانیم که به انسان‌ها گرمی و حرارت می‌داده است بنابراین قداست درخت از سوی انسان از این نقطه نظر نیز جالب توجه است.این آیین‌ها بازتابی از نگرش انسان به جهان و تلاش برای درک و احترام به نیروهای طبیعی است، که در بسیاری از فرهنگ‌ها تا به امروز نیز ادامه یافته‌اند.
ناگفته نماند که؛ یکی از مولفه‌های این مراسم افروختن آتش است، اما نه به منزله‌ی پرستش آن، درهیچ یک از ادیان الهی هم سفارشی به پرستش آن نشده است ،اگر هم در میان ادیان مختلف بدان اهمیت نهاده می‌شود به منزله‌ی نشانه‌ای از فروغ رحمانی و خدواندی است که مورد ستایش قرار می‌گرفته، نه پرستش…
پرستش تنها مخصوص خداوند یکتا و بی‌همتاست:
الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی لَهُ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَمَا فِی الْأَرْضِ وَلَهُ الْحَمْدُ فِی الْآخِرَهِ وَهُوَ الْحَکِیمُ الْخَبِیرُ ﴿۱﴾
همه ستایش‌ها ویژه خداست که آنچه در آسمان‌ها و آنچه در زمین است در سیطره مالکیّت و فرمانروایی اوست، و همه ستایش‌ها در آخرت مخصوص اوست، و او حکیم و آگاه است. سوره ۳۴: سبأ – جزء ۲۲
عنوان دیگری که به این چهارشنبه داده شده است، «موشتولوقچی چرشنبه» (چهارشنبه پیام‌آور) است. این نام احتمالاً به این دلیل است که آتش به عنوان پیام‌آور نور و گرمایش، نویدبخش بهار و زندگی نو است. در فرهنگ عامه، آتش نه تنها یک عنصر طبیعی، بلکه نمادی از تحول و دگرگونی است. این چهارشنبه، با آیین‌های شاد و پرجنب‌وجوش خود، مردم را برای استقبال از بهار و سال جدید آماده می‌کند.
دومین چهارشنبه، به عنوان بخشی از چرخه چهارشنبه‌های نمادین، نشان‌دهنده اهمیت عناصر طبیعی در فرهنگ عامه است. این آیین‌ها، اگرچه در گذر زمان دچار تغییراتی شده‌اند، اما همچنان به عنوان بخشی از هویت فرهنگی مردم، زنده و پویا باقی مانده‌اند. چهارشنبه آتش، با نمادها و آیین‌های خود، پیامی ویژه برای آغاز فصل جدید و تجدید حیات دارد.
پدران گفته‌اند که؛ باورها؛ قسم‌ها، تشویق‌ها و نفرین‌ها؛ چیستان‌ها؛ بایاتی آه؛ مراسم قربانی برای خورشید؛ باورهای درخت و اوجاق؛ اود بابا و گوزل شاهو موضوعات اساسی این چهارشنبه هستند…
قودوخان، قودوخان / قودوخان، قودوخان
سئوندورمه اودو، خان / آتش را خاموش مکن، خان
آت اوسته گود گئتیر / بر روی اسب گود بیاور
اولوسا اودگئیتر / به اولوس آتش بیاور…