به گزارش خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی «اروم نیوز»؛ نوروز، این جشن کهن و ریشه‌دار ایرانی، نه‌تنها یک رویداد ملی، بلکه نمادی از هویت فرهنگی و انسجام اجتماعی است که قرن‌ها در میان اقوام مختلف ایران جایگاه ویژه‌ای داشته است.
آذربایجان‌غربی، به‌عنوان یکی از استان‌های مرزی کشور، با پیشینه‌ای غنی و ترکیب متنوعی از اقوام ترک، کرد، ارمنی، آشوری و فارس، یکی از مناطق منحصر‌به‌فردی است که نوروز را با آیین‌ها و مراسم خاص خود برگزار می‌کند.
این استان که در چهارراه تبادل فرهنگی ایران با همسایگان خود قرار دارد، مجموعه‌ای از سنت‌ها و رسوم نوروزی را در دل خود جای داده که نشان‌دهنده تعامل فرهنگی و هم‌زیستی اقوام ساکن در آن است.
خانه‌تکانی و خرید نوروزی؛ حال‌وهوای بهار در آذربایجان‌غربی
با فرا رسیدن روزهای پایانی سال، مردم آذربایجان‌غربی با شور و شوقی خاص به استقبال بهار می‌روند بازارهای محلی رنگ و بوی دیگری به خود می‌گیرند و حال‌وهوای خریدهای نوروزی، کوچه پس‌کوچه‌های شهرهای استان را پر از جنب‌وجوش می‌کند.
مردم این دیار از هفته‌ها پیش از آغاز سال نو، خود را برای این مناسبت بزرگ آماده می‌کنند خانه‌تکانی، تهیه لباس‌های نو، پختن شیرینی‌های محلی و آماده‌سازی سفره هفت‌سین از جمله اقداماتی است که به‌عنوان پیش‌درآمد نوروز در این منطقه انجام می‌شود.
یکی از مهم‌ترین مراسم نوروزی در آذربایجان‌غربی، برگزاری جشن‌های سنتی در چهارشنبه‌سوری است این آئین که در سه چهارشنبه آخر سال با نام‌های گل چهارشنبه، خاک چهارشنبه و آب چهارشنبه برگزار می‌شود، ریشه در باورهای کهن مردم این منطقه دارد.
در چهارشنبه آخر که به اود چهارشنبه‌سی (چهارشنبه آتش) مشهور است، مردم با روشن کردن آتش و پریدن از روی آن، به استقبال سال نو می‌روند و آرزوی سلامتی و خوشبختی برای خود و خانواده‌هایشان می‌کنند.
کوسا گلین؛ آئینی فراموش‌شده از میراث نوروزی آذربایجان
«کوسا گلین» یکی از آئین‌های نمایشی کهن در مناطق ترک‌زبان، از جمله آذربایجان‌غربی، است که در گذشته با شور و هیجان خاصی اجرا می‌شد. این آئین که ریشه در فرهنگ فولکلوریک آذری دارد، با نمایش‌های طنزآمیز و نمادین، پیام‌آور بهار و باروری زمین بود.
این نمایش سنتی که در آستانه نوروز یا هنگام خشکسالی اجرا می‌شد، نمایشی نمادین از پایان زمستان و ورود به بهار بود. در این مراسم، کوسا (مردی که لباس کهنه و ژنده می‌پوشید و نماد زمستان بود) و گلین (پسر جوانی که لباس زنانه به تن داشت و نماد بهار بود) نقش‌آفرینی می‌کردند اجرای این نمایش، همراه با رقص، موسیقی محلی، شعرخوانی و حرکات طنزآمیز، مردم را به وجد می‌آورد و نویدبخش گرمای بهار و سرسبزی طبیعت بود.
این نمایش معمولاً در میدان‌های روستا یا محل‌های تجمع مردم اجرا می‌شد کوسا که با لباس‌های پاره و سبیل بلند خود، نماد زمستان سخت و سرد بود، تلاش می‌کرد تا گلین را که نماد بهار، سرزندگی و باروری زمین بود، تحت سلطه خود درآورد در طول نمایش، بین این دو شخصیت درگیری طنزآمیز شکل می‌گرفت، اما در نهایت گلین پیروز شده و با ورود خود، جشن و شادی را برای مردم به ارمغان می‌آورد.
در برخی مناطق، این آئین با گرداندن کوسا و گلین در خانه‌ها همراه بود و اهالی روستا با اهدای شیرینی، میوه و پول از آن‌ها پذیرایی می‌کردند. هدف از اجرای این نمایش، علاوه بر سرگرمی، ایجاد همبستگی اجتماعی و تقویت امید برای سالی پرمحصول بود.
با گذر زمان و تغییر سبک زندگی مردم، آئین کوسا گلین نیز مانند بسیاری از سنت‌های فولکلوریک، کم‌رنگ شده و در بیشتر مناطق به فراموشی سپرده شده است. امروزه، تنها در برخی روستاهای آذربایجان‌غربی یا در جشنواره‌های فرهنگی، اجرای نمادین این نمایش دیده می‌شود.
لزوم احیای این سنت کهن
کوسا گلین نه تنها یک آئین نمایشی، بلکه بخشی از هویت فرهنگی و تاریخی مردم آذربایجان است. احیای این سنت می‌تواند به تقویت پیوند نسل‌های جدید با فرهنگ بومی، توسعه گردشگری فرهنگی و افزایش آگاهی نسبت به میراث ارزشمند گذشته کمک کند. برگزاری جشنواره‌های نوروزی و نمایش‌های آیینی در سطح استان می‌تواند گامی مهم در راستای زنده نگه‌داشتن این سنت باشد.
نوروزخوانی نیز یکی دیگر از سنت‌های جذاب این استان است که در آن گروه‌هایی از هنرمندان محلی، با خواندن اشعار خاص نوروزی، پیام آمدن بهار را به خانه‌ها می‌برند.
این آئین که در بسیاری از روستاهای آذربایجان‌غربی هنوز زنده است، نوعی بشارت‌دهی به بهار و نوید روزهای پررونق است اشعار نوروزخوانی اغلب حاوی مضامینی چون شکرگزاری از خداوند، امید به سالی پربرکت و تبریک سال نو به همسایگان و دوستان است.
آئین تکم‌چی؛ بشارت‌دهندگان نوروز در آذربایجان
یکی از آئین‌های کهن و جذاب نوروزی در آذربایجان‌غربی «تکم‌چی» است که توسط تکم‌گردانان اجرا می‌شود این آئین نیز ریشه در فرهنگ فولکلوریک آذربایجان دارد و نمادی از نوید آمدن بهار، پایان زمستان و آغاز سال نو است.
تکم در زبان ترکی به معنای بز نر است و تکم‌گردانان با استفاده از یک عروسک چوبی به شکل بز، که با لباس‌های رنگارنگ، زنگوله و روبان‌های زیبا تزئین شده، اشعاری خاص را اجرا می‌کنند این اشعار که با آهنگی موزون و ریتمیک خوانده می‌شود، پیام‌آور شادی، برکت، رونق و آمدن نوروز است.
چند روز پیش از عید نوروز، تکم‌چی‌ها که اغلب از نوجوانان و جوانان محلی هستند، با تکم‌های چوبی خود به در خانه‌ها، بازارها و کوچه‌ها می‌روند و با اجرای نمایش و خواندن اشعار سنتی، صاحب‌خانه‌ها را به استقبال نوروز دعوت می‌کنند. تکم‌چی‌ها معمولاً از سوی مردم مورد استقبال قرار گرفته و با هدایا، شیرینی و گاهی پول نقد پذیرایی می‌شوند.
بز در فرهنگ آذربایجانی نماد زندگی، زایندگی، برکت و باروری است در باورهای سنتی، حضور بز نشانه‌ای از رونق کشاورزی، افزایش دام‌ها و سالی پرنعمت محسوب می‌شود اشعار تکم‌چی‌ها نیز بیشتر در وصف نوروز، تغییر فصل، آرزوی برکت و شادکامی برای مردم است.
نمونه‌ای از اشعار تکم‌چی؛ تکم اوینار، تکم چیخار، بهار گلدی، یاز گلدی یعنی، (تکم می‌رقصد، تکم بیرون می‌آید، بهار آمد، نوروز آمد)
این آئین علاوه بر جنبه سرگرمی، نقش مهمی در حفظ و انتقال سنت‌های نوروزی داشته و یکی از زیباترین مظاهر هنرهای نمایشی فولکلوریک آذری محسوب می‌شود.
امروزه، گرچه اجرای تکم‌چی به اندازه گذشته رایج نیست، اما همچنان در برخی از شهرها و روستاهای آذربایجان‌غربی، به‌ویژه در ارومیه، خوی، چایپاره و مهاباد، این آئین به صورت محدود اجرا می‌شود و در برخی جشنواره‌های نوروزی نیز شاهد اجرای نمادین آن هستیم.
بایرام سفراسی؛ ضیافتی برای تحکیم پیوندهای خانوادگی
بایرام سفراسی (سفره عید) یکی از سنت‌های اصیل مردم آذربایجان‌غربی در ایام نوروز است که نشان‌دهنده مهمان‌نوازی، احترام به بزرگان و تقویت روابط خانوادگی و اجتماعی است.
این سفره که در اولین روزهای سال نو پهن می‌شود، نه تنها جنبه پذیرایی از مهمانان را دارد، بلکه یک آیین فرهنگی با ریشه‌ای عمیق در سنت‌های این منطقه محسوب می‌شود.
در بسیاری از خانه‌های آذری‌زبانان آذربایجان‌غربی، بایرام سفراسی با انواع غذاهای سنتی و خوراکی‌های ویژه نوروزی چیده می‌شود. غذاهایی مانند دلمه برگ مو، یتیمچه، کوفته و آش رشته از جمله خوراک‌هایی هستند که در این سفره قرار می‌گیرند.
در کنار غذاهای گرم، شیرینی‌هایی مانند شکر بورا، نان روغنی و حلوا نیز جایگاه ویژه‌ای دارند. همچنین، میوه‌های تازه و خشکبار از جمله سنجد، گردو، کشمش و انجیر در این سفره به‌عنوان نماد فراوانی و برکت قرار داده می‌شوند.
یکی از نکات مهم در برگزاری بایرام سفراسی، حضور تمام اعضای خانواده، به‌ویژه بزرگ‌ترها در کنار یکدیگر است معمولاً فرزندان و نوه‌ها در نخستین روز عید به خانه پدربزرگ و مادربزرگ رفته و در کنار آن‌ها بر سر سفره‌ای رنگین می‌نشینند. این دیدوبازدید و جمع‌شدن خانواده‌ها نه تنها برای صرف غذا، بلکه برای تبریک سال نو، بیان آرزوهای نیک و دریافت دعای خیر از بزرگان انجام می‌شود.
در برخی مناطق روستایی، این سنت به شکل گسترده‌تری برگزار می‌شود و همسایه‌ها و آشنایان نیز در این میهمانی‌های نوروزی شرکت می‌کنند. در گذشته رسم بود که هر خانواده در روزهای ابتدایی سال، غذایی را تهیه کرده و برای همسایگان و نیازمندان ارسال کند تا برکت و شادی نوروز میان همه مردم تقسیم شود.
بایرام سفراسی تنها یک سنت غذایی نیست، بلکه نمادی از وحدت، محبت و ارزش‌های خانوادگی در فرهنگ مردم آذربایجان‌غربی است. این آئین که ریشه در سنت‌های کهن این دیار دارد، همچنان با شور و گرمای خاصی در میان خانواده‌های این استان برگزار می‌شود و نقش مهمی در حفظ پیوندهای اجتماعی و انتقال فرهنگ غنی این منطقه به نسل‌های آینده دارد.
در کنار هفت‌سین، برخی خانواده‌ها آئین‌هایی چون سمنوپزان را نیز برگزار می‌کنند. تهیه سمنو در آذربایجان‌غربی نه تنها یک سنت نوروزی، بلکه مراسمی جمعی است که معمولاً زنان فامیل گرد هم می‌آیند و با خواندن دعا و اشعار محلی، این خوراک ویژه را تهیه می‌کنند.
یکی از مهم‌ترین روزهای نوروز در آذربایجان‌غربی، سیزده‌بدر است که مردم این منطقه آن را با نام ایل‌بیچی نیز می‌شناسند در این روز، خانواده‌ها به دامان طبیعت می‌روند و با اجرای بازی‌های محلی، پخت غذاهای سنتی و برگزاری مسابقات مختلف، آخرین روز تعطیلات نوروزی را در فضایی شاد و مفرح سپری می‌کنند.
در مجموع، نوروز در آذربایجان‌غربی فراتر از یک جشن معمولی است و در واقع، فرصتی برای تجدید پیوندهای اجتماعی، تقویت همدلی بین اقوام مختلف و حفظ سنت‌های کهن است مردمان این دیار با برگزاری آیین‌های خود، نه‌تنها به استقبال بهار می‌روند، بلکه هویت فرهنگی و تاریخی خود را نیز پاس می‌دارند.
گزارش از نجیبه معصومی سرای
انتهای خبر/ م
