رقیه_وکیلی؛ آذربایجان غربی با برخورداری از مرزهای طولانی با کشورهای همسایه، از موقعیت استراتژیک و منحصر به فردی در حوزه تجارت مرزی برخوردار است. این استان با داشتن چهار گذرگاه مرزی رسمی (بازرگان، ساری سو، رازی و سرو) و چندین راه ارتباطی غیررسمی، به عنوان یکی از مهم‌ترین کانون‌های مبادلات تجاری در شمال غرب کشور شناخته می‌شود. با این وجود، مرزنشینان این استان هنوز نتوانسته‌اند به طور کامل از مزیت‌های این موقعیت جغرافیایی بهره‌مند شوند.
مرزنشینان به عنوان نگهبانان بی‌ادعای تمامیت ارضی کشور، همواره با چالش‌های متعددی روبرو بوده‌اند. استان‌های مرزی ایران به ویژه آذربایجان غربی، کردستان، سیستان و بلوچستان و خراسان شمالی با وجود برخورداری از مزیت‌های منحصر به فرد مرزی، کمتر توانسته‌اند از این پتانسیل برای توسعه منطقه‌ای استفاده کنند. این گزارش به بررسی وضعیت موجود و راهکارهای بهبود شرایط مرزنشینان می‌پردازد.
مرزهای آذربایجان غربی به عنوان یکی از مهم‌ترین گذرگاه‌های ارتباطی ایران با کشورهای همسایه، نقش حیاتی در امنیت ملی، تجارت خارجی و توسعه منطقه‌ای ایفا می‌کنند. این استان با داشتن مرزهای مشترک با کشورهای ترکیه و عراق، از موقعیت استراتژیک بی‌نظیری برخوردار است که می‌تواند به کاتالیزوری برای رشد اقتصادی ایران تبدیل شود. با این حال، به‌رغم ظرفیت‌های بالای این منطقه، عدم سرمایه‌گذاری کافی در زیرساخت‌های مرزی و اقتصادی، فرصت‌های توسعه را محدود کرده است.
گذرگاه‌های مرزی مانند بازرگان (مرز ترکیه) و تماسین (مرز عراق) از مهم‌ترین مسیرهای صادراتی و وارداتی ایران محسوب می‌شوند. توسعه این مرزها می‌تواند حجم مبادلات تجاری را افزایش داده و ایران را به هاب منطقه‌ای در کریدور شمال_جنوب و شرق_غرب تبدیل کند.
مرزهای آذربایجان غربی به ویژه در مناطق مرزی با عراق، همواره تحت تأثیر تحولات امنیتی منطقه بوده‌اند. سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های امنیتی و اقتصادی نه تنها ثبات را افزایش می‌دهد، بلکه از قاچاق کالا و ناامنی‌های مرزی نیز جلوگیری می‌کند.
مناطق مرزی آذربایجان غربی از محرومیت نسبی رنج می‌برند. ایجاد مناطق آزاد تجاری، صنعتی و گردشگری می‌تواند اشتغال‌زایی گسترده‌ای ایجاد کرده و از مهاجرت جوانان به مراکز استان‌ها یا خارج از کشور جلوگیری کند.
برای بهره‌برداری از این ظرفیت‌ها، جذب سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی ضروری است.مرزهای کنونی از نظر امکانات گمرکی و جاده‌ای با کمبودهایی مواجه هستند. سرمایه‌گذاری در احداث جاده‌های جدید، خطوط ریلی و پایانه‌های مدرن گمرکی سرعت تجارت را افزایش خواهد داد.
راه‌اندازی مناطق آزاد تجاری_صنعتی در نزدیکی مرزها می‌تواند سرمایه‌گذاران خارجی را جذب کند. با ارائه معافیت‌های مالیاتی و تسهیلات ویژه، می‌توان زمینه را برای حضور شرکت‌های بین‌المللی فراهم ساخت.
بسیاری از تجار ترکیه و عراق برای خرید کالاهای ایرانی به شهرهای مرزی مانند ماکو و پیرانشهر سفر می‌کنند. ساخت هتل‌ها، مراکز خرید و نمایشگاه‌های بین‌المللی می‌تواند این روند را تسهیل کند.دولت باید با تضمین امنیت سرمایه‌گذاری و کاهش بروکراسی اداری، انگیزه بخش خصوصی برای فعالیت در مناطق مرزی را افزایش دهد.
مرزهای آذربایجان غربی با دارا بودن مزیت‌های جغرافیایی و اقتصادی، پتانسیل تبدیل شدن به موتور محرکه توسعه ملی را دارند. اما تحقق این امر مستلزم برنامه‌ریزی بلندمدت، جذب سرمایه‌گذاری و همکاری بین دستگاه‌های اجرایی است. در صورت توجه جدی به این منطقه، می‌توان شاهد رشد چشمگیر تجارت، اشتغال و امنیت در غرب کشور بود. بنابراین، سرمایه‌گذاری در مرزهای آذربایجان غربی نه تنها یک ضرورت اقتصادی، بلکه یک نیاز راهبردی برای ایران محسوب می‌شود.
یکی از موانع اصلی سرمایه‌گذاری در مناطق مرزی، پیچیدگی قوانین و نبود مشوق‌های کافی است. دولت می‌تواند با اعطای معافیت‌های مالیاتی ۱۰ تا ۱۵ ساله، کاهش تعرفه‌های گمرکی برای واردات ماشین‌آلات، و تسهیل شرایط اخذ مجوزها، انگیزه سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی را افزایش دهد. همچنین، ایجاد «صندوق توسعه مرزهای آذربایجان غربی» با مشارکت بخش خصوصی و دولتی می‌تواند منابع مالی لازم برای پروژه‌های زیربنایی را تأمین کند.
مرز بازرگان به عنوان یکی از مهم‌ترین گذرگاه‌های ایران و ترکیه، نیازمند گسترش خطوط ریلی و مدرنیزه‌سازی جاده‌ها است. تکمیل پروژه راه‌آهن رازی_تبریز و اتصال آن به شبکه ریلی ترکیه، حجم تجارت ترانزیتی را چندین برابر خواهد کرد. همچنین، سرمایه‌گذاری در ساخت پایانه‌های لجستیک پیشرفته در نقاط مرزی مانند ماکو و سرو، سرعت نقل‌وانتقال کالاها را افزایش می‌دهد.
آذربایجان غربی به دلیل همجواری با ترکیه و اقلیم کردستان عراق، می‌تواند به مرکز مبادلات تجاری با این مناطق تبدیل شود. تشکیل «کمیسیون‌های مشترک اقتصادی» با استان‌های مرزی ترکیه (مانند وان و آغری) و برگزاری نمایشگاه‌های مشترک تجاری، زمینه را برای جذب سرمایه‌گذاران ترکی و عراقی فراهم می‌کند. همچنین، ایجاد «مناطق آزاد مشترک» در نزدیکی مرزها (مانند طرح منطقه آزاد ماکو-بازرگان) می‌تواند به رشد صادرات غیرنفتی کمک کند.
سرمایه‌گذاری در صنایع تبدیلی و کشاورزی
این استان دارای پتانسیل بالایی در کشاورزی و دامپروری است. با احداث واحدهای بسته‌بندی و فرآوری محصولات کشاورزی در مناطق مرزی، می‌توان ارزش افزوده ایجاد کرد و از خام‌فروشی جلوگیری نمود. جذب سرمایه‌گذاران برای راه‌اندازی سردخانه‌های صنعتی و کارخانه‌های تولید لبنیات و خشکبار، صادرات به کشورهای همسایه را رونق خواهد داد.
شهرهای مرزی مانند ماکو، پیرانشهر و سردشت به دلیل تردد بالای تجار خارجی، می‌توانند به مقاصد گردشگری تجاری تبدیل شوند. ساخت هتل‌های اقتصادی، مراکز نمایشگاهی و بازارچه‌های مرزی مدرن، باعث رونق کسب‌وکارهای محلی خواهد شد. همچنین، تبلیغات هدفمند برای جذب توریست‌های ترکی و عراقی می‌تواند درآمدزایی قابل توجهی برای منطقه داشته باشد.
مرزهای آذربایجان غربی تنها خطوط جداکننده جغرافیایی نیستند، بلکه پل‌هایی برای ارتباط با بازارهای میلیونی ترکیه و عراق محسوب می‌شوند. با برنامه‌ریزی هوشمندانه و جذب سرمایه‌گذاری، این استان می‌تواند به یکی از قطب‌های اصلی تجارت و ترانزیت در غرب آسیا تبدیل شود. اما موفقیت در این مسیر نیازمند عزم ملی، مشارکت بخش خصوصی و همکاری‌های بین‌المللی است. اگر دولت و مجلس با تصویب قوانین حمایتی و تخصیص بودجه کافی، بستر لازم را فراهم کنند، آذربایجان غربی می‌تواند الگویی برای توسعه سایر مناطق مرزی ایران باشد.
