علاّمه محمّد خضری نرزیوه‌ای اشنویی فرزند ملا عبدالعزیز، به سال ۱۲۷۷ه.ش در خانواده‌ای متدین و عالم‌پرور در روستای نرزیوه از توابع اشنویه به دنیا آمد. در سنّ شش سالگی قرآن را ختم نمود، سپس همراه برادرش ملاخضر در حجره‌های سنتّی اشنویه و بیمضرته (روستایی در جنوب اشنویه)به تحصیل کتابهای آن زمان چون «گلستان سعدی»، «بوستان سعدی» و «نصاب الصّبیان» پرداخت.
پس از تحصیل کتابهای مقدّماتی چون «عوامل جرجانی» در نحو و «تصریف زنجانی»، شروع به فرا گرفتن کتابهای «سعدالله صفیر» و «شرح مغنی» نمود.
با وقوع جنگ جهانی اول و رویدادهای آن در منطقه، ایشان چهار سال را در مهاجرت و سختی سپری کرد، بعد از پایان اشغال منطقه به وسیله‌ی روسها، در خدمت مرحوم استاد قاضی ملا محمد شریف اعظمی با دروس صرف، نحو، وضع، استعاره و سیوطی به ادامه‌ی تحصیل پرداخت. در سال ۱۳۰۱هـ.ش نزد استاد مشهور منطقه؛ مرحوم حاج ملا عبدالله گرتکی در پسوه[۳] رفت و کتابهای قاضی لاری در عقیده و کلام، بلاغه و علم الحدیث را نزد ایشان به پایان رساند. پس از آن در مدت ۱۳ماه نزد ملا‌محمّد وانی در ده‌شمس[۴] قسمتی از «تحفه المحتاج» و «تفسیر بیضاوی»، عروض و قافیه، منطق، منظومه‌ی سیوطی، الإشارات، اشکال التأسیس هندسی، علم الحدیث درایتی و روایتی و اسطرلاب را فراگرفت.
سرانجام در میانه‌ی سال۱۳۰۶هـ.ش به دریافت اجازه‌ی تدریس و افتاء مفتخر گردید و به زادگاه خود مراجعت نمود. با فوت قاضی و مدرّس اشنویه؛ ملامحمدامین خاکی، به درخواست مردم اشنویه به آن دیار آمدند و در مسجد جامع همان شهر به امامت، تدریس و ارشاد مردم پرداخت. این استاد توانمند و عالم فرزانه در ۱۶ اردیبهشت ماه سال ۱۳۷۷هـ.ش دنیای فانی را بدرود گفت و بدین ترتیب جامعه‌ی علمی و دینی اهل سنت کردستان ایران را در سوگ خود نشاند.
قاضی خضری در اشنویه و مهاباد و لاجان در خدمت فضلا و علمایی همچون ملا عبداله گرتگی ، ملا محمدوانی ، ملا محمد ترجانی زاده ، ملا محمد سعید برهانی ، قاضی ملا شریف به کسب علوم متداول پرداخته و در سال ۱۳۴۸ هجری قمری به اجازه تدریس و افتا نایل آمده و در شهر اشنویه و مدتی در مهاباد مشغول تدریس و تالیف بوده اند و بیش از 100 نفر از علمای منطقه از محضر ایشان فارغ التحصیل شده است.
آثار استاد:
ایشان در مدّت تدریس و خدمت به دانش و علوم دینی، ۱۱۱ کتاب و رساله را در علوم مختلفی چون تفسیر، فقه، تاریخ و … نگاشت.
تعدادی از آثار علامه قاضی خضری عبارتند از:
۱٫ «گلدسته‌ی تاریخ» یا «تاریخ مشاهیر اسلام» در ۲ مجلّد چاپ شده و شرح حال ۸ هزار نفر از دانشمندان و علمای اسلام می‌باشد.
۲٫ تفسیر سوره‌هایی از قرآن.
۳٫ الظلمات بالأنوار.
۴٫ «الفتاوی المحمّدیه» که در آن مسایل شرعی متداول در منطقه پاسخ داده شده است.
۵٫ الخطب المحمدیه.
۶٫ بحثی درباره‌ی مواد مخدر.
۷- فتاوای محمدیه: در جواب سؤالات مردم در امور شرعی و دینی، خصوصاً مسایل مربوط به امور دینی در بین اکراد؛
۸- تاریخ مشاهیر جهان اسلام: مشتمل بر زندگی‌نامه و آثار مشاهیر جهان اسلام، خصوصاً مشاهیر کرد؛
۹- تفسیر قرآن: به صورت انتخابی از سوره‌های قرآن؛
۱۰- رساله‌های متنوع در باب مسایل شرعی و آموزش طلبه‌ها؛
۱۱- چندین رساله و کتاب در باب عرفان و طریقت دینی و شرعی؛
۱۲-کتابی در باب طلاق ثلاثه اکراد و نظریات اسلامی.
روحش شاد
