شیخ صفی الدین اورموی

به گزارش اروم نیوز ، شیخ صفی الدین اورموی یکی از شخصیت های جهانی موسیقی و از مشاهیر و مفاخر به نام شرق می باشد نام کامل وی “صفی الدین عبدالمومن ابن فاخر”  می باشد.شیخ از اهالی ارومیه بوده و مورخان کنیه های اورموی را “ابوالمفاخر” و ابوالفضایل” نگاشته اند. ولادت اورموی در منابع  به طور دقیق مشخص نشده استابن فوطی زمان درگذشت شیخ را ۶۹۳ قمری و در حدود هشتاد سالگی ذکر کرده است. بر همین اساس اغلب مولفان و مورخانسال ولادت وی را حدود ۶۱۳ قمری می دانند و برخی معاصرین نیز با اعمال پنج درصد خطای محاسبه سال تولد وی را بین سال های ۶۰۸ تا ۶۱۸ و حتی برخی نز سال تولد وی را ۶۲۹ قمری می دانند که در صورت صحت این ادعا تالیف کتاب “الادوار” توسط شیخ اورموی به سال ۶۳۳ قمری غیرممکن بوده است. پس بنابراین شیخ صفی الدین در حدود ۶۱۳ قمری در ارومیه متولد و در ۱۸ ماه صفر ۶۹۳ هجری قمری (۱۲۹۴ میلادی) در شهر تبریز در هشتاد سالگی وفات یافته و در مقبره شعرای این شهر دفن شده است. وی سه پسر به نام های “کمال الدین ابولفضل احمد” ، “عزالدین علی” و “جلال الدین محمد” داشته که دو پسر اول از کاتبان و خوشنویسان عصر خود و پسر سوم نیز از ادبای عصر خود بوده است.

 
این استاد عالی قدر یکی از مفاخر آذربایجان و از دانشمندان و هنرمندان معروف زمان خود می باشد که شهرت جهانی دارد و  دنیای اسلام و ایران و بالاخص ملت آذربایجان و مردم شهر ارومیه  به داشتن چنین دانشمند شهیر و برجسته ای مفتخرند.استاد صفی الدین در فنون خط و موسیقی مهارت بی نظیر داشت و مخصوصا در موسیقی جزو سه استاد موسیقی آن زمان جهان اسلام بود که اولی آن ها ابونصر فارابی و آخری آن ها عبدالقادر مراغه ای است. رساله های شیخ اورموی در موسیقی نوشته های ابن سینا و فارابی را تحت الشعاع قرار داده است.

 
شیخ در اوایل جوانی به مرکز علم و ادب آن زمان شهر بغداد رفت و در سن هجده سالگی داخل مدرسه مستنصریه بغداد که در سال ۶۳۱ قمری توسط خلیفه عباسی تاسیس شده بود، شد و پس از آموختن صرف و نحو زبان عربی در حسن خط نیز سرامد خوشنویسان عصر خود شد و به عنوان خوشنویس وارد دستگاه معتصم عباسی شد و این در حالی بود که وی در صنعت موسیقی هم مشغول علم اندوزی بود.

 
در سال ۶۴۱ هجری قمری معتصم عباسی دستور داد که در مقر خلافت کتابخانه ای بسازند که خوسنویسان این کتابخانه دونفر به نام های “زکی الدین” و “صفی الدین اورموی” بودند. دیری نپایید که شیخ در علم موسیقی به مقامی رسید که کمتر کسی به آن دست یافته بود و این به واسطه استعداد خارق العاده ای بود که در وی نهفته بود. پس از حمله مغولان و از بین رفتن حکومت عباسی خواجه شمس الدین محمد جوینی که از طرف مغولان صاحب دیوان بر تخت بود استاد را به عنوان تعلیم دهنده فرزند ارشد خود “شرف الدین هارون” گمارد.

استاد صفی الدین رساله معروف خود را به نام وی “شرفیه” یا “الشرفیه فی النسب التالیفیه” تالیف کرد که امروزه این رساله در جهان مشهور است و نسخه نفیس این کتاب که در سال ۶۷۴ قمری تالیف شده در متابخانه برلن موجود است. یکی دیگر از رساله های وی “الادوار” است که به زبان فارسی ترجمه شده است و توسط “بارون دولانژه” در سال ۱۹۳۷ میلادی به زبان فرانسوی نیز منتشر شده است. شیخ شرفیه را در پنج فصل و رساله الادوار را در پانزده فصل تالیف کرده که مجموعا دایره المعارف موسیقی را تشکیل می دهند. از دیگر آثار که به شیخ صفی الدین اورموی منسوب را تشکیل می دهند. از دیگر آثار که به شیخ صفی الدین اورموی منسوب شده است می توان به موارد زیر اشاره کرد :
– رساله “ایقاع” : که توسط یک موسیقی دان عثمانی به نام شکرالله احمداوغلی در اوایل قرن نهم به ترکی ترجمه شده است.
– رساله دایره البحورالالوان : نسخه ای از آن در دارالکتب فنون جمیله قاهره به شماره ۴/۵۰۹ ف ج موجود است و نسخه ای است مصور .
– رساله المیزان فی علم الادوار و الاوزان : نسخه ای از این رساله که از کتب ادوار و شرفیه گرفته شده است در کتابخانه بادلیان انگلیس به شماره ۲/۱۰۲ اوزلی گ ۱۱ – 36 موجود است و در کتابخانه قاهره به شماره ۵۰۶ ف ج نیز موجود می باشد.
– رساله فایده فی علم الموسیقی : که در بردارنده  مباحثی در باب دوازده دور ، شش آواز ، انتقال  و ادوار ایقاعی است از این رساله نسخه ای در کتابخانه Hdrzogliehe Elemalige  شهر گوته آلمان به شماره ۱۳۵۰ موجود است.
– رساله شرح دائره الاول (الراست) : که در آن از اورموی یاد شده است و نسخه ای از این رساله در کتابخانه قاهره به شماره ۳/۴۳ ف ج (۷۱ eb  ع ۶۳۲) موجود است.

گذشته از رسالات دو کتاب در موضوع ادبیات و شعر نیز در فهرست آثار اورموی اشاره شده است، از جمله:
“بروکلمن” مولف “تاریخ ادبیات عرب” در ذیل جلد دوم این کتاب چنین نوشته:
دوکتاب دیگر از شیخ صفی الدین اورموی نیز در کتابخانه های جهان موجو است یکی کتاب “العروض و القوافی و البدیع” که فامر موسیقی شناس معروف در کتابخانه بودلی نسخه ای از آن را نشان می دهد و دیگری کتاب “الکافی من الشافی” که در کتابخانه عمومی دمشق محفوظ است.
آثار شیخ در علم موسیقی همیشه مورد احترام و تقلید هنرمندان ایرانی و سایر ممالک اسلامی بوده و علم و هنر او را ستوده اند. بیشتر مولفان بر این باورند که رساله های شرفیه و ادوار اورموی منجر به بروز انقلابی بزرگ در موسیقی در سراسر عالم شده لست. تا جایی که “ژوزف یکتابیک” موسیقی شناس نامی ترک که درباره موسیقی ملت خود برای “داره المعارف لاوینیاک” نوشته ، درباره شیخ صفی الدین چنین می نویسد :
“بالاخره موسیقی شناس ترک ، صفی الدین نام داشته و به روزگار خلافت مستعصم خلیفه عباسی در نیمه دوم قرن هفتم می زیسته و می توانست دوره ثابت و لاتغییر سابق را به پایان آورد… “
به گفته دانشمند بزرگ انگلیسی “هنری جرج فامر” تمامی موسیقی دانان بعد از شیخ اعم از ترک و غیر ترک همگی از وی بوده و نظریات او را ادامه دادند.