به گزارش اروم نیوز به نقل از آذرنــگاه، جهت حفاظت از هجوم دشمنان به داخل شهر قدیمی خوی از خاک اطراف شهر برای کشیدن حصار بعنوان بدن به دور شهر استفاده شد، بطوریکه دور تا دور شهر را حصار کشیدند تا در مواقع اضطراری ساکنان شهر و روستاییان از حمله دشمنان خارجی در امان بوده و به داخل قلعه پناه ببرند.
قلعه در محلی هموار ساخته شد با خاکریزهایی به ضخامت ۶ متر و برج هایی مدور به ارتفاع ۸ متر و به قطر ۳ متر و برج ها هر کدام دارای روزنه هایی برای دیدبانی و گذاشتن اسلحه در آن وجود داشت.
آب بوسیله ناودانهایی که اکثرا چوبی بودند، از روی خندق ها به داخل قلعه هدایت میشد و مردم از آب رودخانه قطور برای کشاورزی و آب آشامیدنی استفاده میکردند چراکه در قلعه چشمه آب وجود نداشت.
در سالهای۱۳۱۳ – ۱۳۱۵ شمسی وقتی که خانه های دنبلیها برای احداث ساختمان دبیرستان خسروی گودبرداری میشد از زیر زمین لوله های سنگی بیرون آمد که گفته میشود بوسیله آنها آب را از چشمه ای در زمینهای غربی خوی و از محلی به نام مجید آباد یا خان بولاغی که همان چشمه خان می باشد به شهر می آوردند.
خان بولاغی قناتی بود که از سمت چپ مسجد آقاصادق محله میان قوشا باغلار (در امتداد اتوبوسرانی فعلی) بدستور احمد خان دنبلی در دامنه کوههای اورین کنده شده بود که بعدها بر اثر سیلابهایی که از کوه اورین به خوی سرازیر می شد، مدفون شدند.
در سال ۱۱۷۰ احمدخان دنبلی حاکم خوی به کمک محمد حسن خان قاجار، قلعه خوی را بنا کرد ولی قلعه به طرز قلعه ایرانی مثل دیوار باغ هفت طبقه (تاباقا باغی) موجود در فیرورق ساخته شده بود که تاب مقاومت در برابر توپ های قلعه کوب و قلعه گشای دشمن را نداشت و این قلعه پس از گذشت نیم قرن خرابی هایی در اثر حملات دشمنان و زلزله در آن به وجود آمد، اما مقارن با جنگ دوره اول ایران و روسیه که هیئت ژنرال گاردان در ایران بود در سال ۱۲۲۳ طرح قلعه جدید خوی به وسیله یکی از افسران مهندس آن هیئت تهیه و به مباشرت میرزا باقر مهندس که در ساختن قلعه های دیگر زیر نظر افسران فرانسوی و انگلیسی کار کرده و تجربه اندوخته بود، انجام گرفت و قلعه جدید در بیرون قلعه قدیمی احداث شد و تکمیل آن تاسال ۱۲۲۹ ادامه داشت.
از محلی که خاک برای احداث قلعه برداشت میشد خندق ها به وجود آمد و این خندق ها به عمق ۶ الی ۹ و عرض ۱۲ الی ۱۵ متر در اطراف شهر به وجود آمد و ضخامت این قلعه ها ۶ متر پوشش امنیتی شهر را تشکیل میداد. برای تکمیل امنیت شهر با وجود حصار و خندق برج های دیده بانی با ارتفاع ۸ متر و به قطر ۳ تا ۴ متر جهت دیده بانی و دروازه هایی برای عبور و مرور کاروانهای تجاری و رفت و آمد مردم در اطراف حصار خوی به وجود آمد.
حصار قدیمی خوی از برج بلندی بر روی حصارها از شمالغربی شهر از ابتدای کوچه قمتابیه با ضخامت و ارتفاع چشمگیر به عنوان بدن در امتداد کوچه در ضلع شمالی به دروازه چورس و ارک دنبلیها در دروازه ماکو می رسید. پس از عبور از کوچه قویونچیلار به تلی برج در انتهای همان کوچه (پارک مریم) منتهی میشد.
از انتهای کوچه قویونچیلار در ضلع شرقی این قلعه به دروازه شوراب یا دروازه تبریز و از آن جا در امتداد ضلع جنوبی از محل اداره راهنمای رانندگی و امتداد حصار قدیمی پس از عبور از خندق های دباغ خانه به دروازه سنگی یا دروازه شهر موجود می رسید و از دروازه سنگی این حصار در امتداد کوچه پشت امیر که خندق های موجود در (درّه کوچه سی) عبور کرده تا در دروازه شهانق یا (شوونه قاپوسی) امتداد داشت و از آنجا در ضلع غربی برج بلندی در جنب کوچه آغاسی(تالار چهل ستون فعلی) مرتبط و در امتداد تا دروازه محله (محله قاپوسی) یا (قالا قاپوسی) و از این دروازه حصار تا انتهای کوچه جلالی تنها ورودی بازمانده از حصار قدیمی به بیرون شهر آثاری از گذشته قلعه خوی باغی به مساحت ۱۰۰۰۰متر مربع که خانه ها آنرا محصور کرده به چشم میخورد.
از ورودی این باغ حصار تا برج اولیه (قمتابیه) متصل میشود. ارک و دیوان خانه احمدخان نزدیک دروازه ماکو (دروازه چورس) که به جای آنها ادارات و مدارس ساخته شده از جمله کلانتری، دبیرستانهای دخترانه، پست، دارایی، ثبت و بجای خانه شهبازخان و حمام نجفقلی خان، حمام مرمر ساخته شده و در واقع از دروازه ماکو تا مرکز فعلی شهر متعلق به دنبلی ها بود و باغی در مرکز شهر بود که امروزه ساختمان شهرداری و مسجد سیدالشهدا قرار گرفته اند.
در رابطه با حصار خوی لازم است به مطالب زیر توجه داشته باشیم:
ویلسون کشیش آمریکایی در حدود سال ۱۳۰۰ قمری به خوی رسیده دیوار دور شهر را دولا وصف کرده است. دیوارهای خوی دولا برج ها به ضخامت ۱۱ پا از خشت ساخته شده است. قلعه ای که قبلا احمدخان ساخته بود ۴ دروازه بنامهای چورس، شوراب، استامبول، خیابان و در سالهایی که شجاع الدوله افشار حاکم خوی بود، دروازه شهانق به دستور او باز شد. قلعه جدید در بیرون قلعه قبلی و دور آن ایجاد گردید که دولا می گفتند.
قلعه اندرونی را که محمد حسن خان قاجار به طور قلعه ایرانی کشیده بود سرکار نایب السلطنه بر دیوار او دیوار و خندقی و خاک ریز دیگری کشید. قلعه چنان مطبوع و مقبول ساخته شد که قلعه شهر خوی را عروس شهرهای آذربایجان بلکه ولایت ایران خواندند و بیش از ۳۰۰٫۰۰۰ تومان آن زمان مخارج قلعه شده بود.
اوژن فلاندن می گوید: “که راه ورودی خوی از دو دروازه که پیچ می خورده می گذشته و وارد کوچه های شهر می شده است” تمام جهان گردان قلعه خوی را تنها استحکامات به سبک اروپایی در ایران شمرده اند.
در زمستان ۱۲۲۸ نایب السلطنه با نهایت کوشش سر گرم تکمیل قلعه بود و برای تکمیل قلعه خطاب به میرزا بزرگ قائم مقام چنین می گوید: “زور شاهی، خزانه شاهی و همت سلطانی می خواهد.”
قلعه در سال ۱۲۲۹ که میرزا ابوالحسن شیرازی که از طریق خوی به روسیه میرفت تکمیل نشده بود. پس از تکمیل قلعه ۳۰ سال بعد در زلزله ۱۲۵۹ که زمین لرزه ی شدیدی خوی را ویران کرد و صدماتی بر قلعه وارد آمد. تعمیر قلعه بعد از زلزله ۱۲۷۳ در حکومت محمد رحیم میرزا ضیاء الدوله به مباشرت میرزا تقی خان معمار مرمت شد.
قلعه خوی به خاطر جلوگیری از تهاجم روس ها ساخته شد ولی در آن روزها نیازی را بر آورد نکرد اما در زمانهای مشروطیت در آشوبهای بعد از جنگ جهانی اول مایه قوت قلب بود. قلعه خوی تا سال های بعد از ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ باقی بود، تا اینکه این خندق ها با باز گشت آرامش به کشور با بولدوزر حاجی ابراهیم کرلو از خاک حصارها پر گردید و خندق ها جای خود را به ساختمانها و فضای سبز داد.
گزارش از اسماعیل بنیادی
انتهای پیام/
