به گزارش اروم نیوز، در این بین مردمان آذربایجان عشقی مثال زدنی دارند. چرا که بسیاری آذربایجان را مرکز و منشأ تشیع و اهالی این دیار با عشق و ارادتی که به امامان و امامزادگان دارند شناخته می شوند.
حتی این مورد از لحاظ سیاسی و تاریخی نیز قابل بحث است. زیرا این قیام قیزیلباشان آذربایجان بود که منجر به رسمیت یافتن تشیع برای نخستین بار در سرتاسر ایران امروزی و مرزهای فراتر از آن شد.
قیزیلباشان به رهبری سرکرده خود شاه اسماعیل ختایی حکومتی مبتنی بر اصول و عقاید تشیع بنا نهادند که تمام دوستداران اهل بیت(ع) را زیر یک پرچم گردآورد و آنها را که پیش از آن مورد تعقیب بودند و از طرف حکومتهای پیشین مورد شکنجه و قتل و غارت قرار می گرفتند به آزادی عقیده رساندند.
از آن تاریخ بود که ادبیات نوحه و مرثیه به شکل امروزی پایه ریزی و حکیم فضولی بیاتلی به عنوان اولین شاعر مرثیه سرا شناخته شد که شاعران عرب، فارس و ترک بعد از وی نیز تا مدتها دنباله روی سبک و شیوه وی بودند و امروزه نیز اینچنین است.
فضولی یکی از معدود شعرایی است که به سه زبان ترکی، فارسی و عربی شعر سروده است. وی از مردمان آذربایجان ساکن در کربلا و نجف بود و به خاطر ارادتی که به امام حسین(ع) داشت بیشتر عمر خود را در کربلا گذراند و بعد از وفات در کربلا نیز دفن شد.
بعد از وی نیز شعرای بسیار و بی شماری ظهور کردند که آثار ارزشمند و درخشانی در رثای مظلومیت خاندان عصمت و طهارت(ع) نگاشتند و ادبیات پربار امروزی را به وجود آوردند.
یکی از مهمترین بخشهای ادبیات مرثیه در آذربایجان شعرهایی بود که در مظلومیت حضرت فاطمه(س) نگاشته شده و امروزه نیز همان طریق با شوقی فزونتر ادامه دارد.
شاعرانی همچون قمری دربندی، دلریش، راجی، صراف تبریزی و … صدها تن دیگر هر کدام آثاری آفریده و ادبیات مرثیه آذربایجان را پربارتر کرده اند.
صراف تبریزی
اگر بخواهیم تمامی اشعار نگاشته شده در این خصوص را در این نوشتار کوتاه بگنجانیم کمی حوصله بر و همچنین نیازمند کتابی عظیم و مفصل است که تمام اشعار و زوایای پیدا و پنهان اشعار ذکر شود. اما به ذکر چند نمونه از اشعار نگاشته شده از شاعران گذشته و معاصر می پردازیم.
قمری دربندی یکی از شعرای بنام در ادبیات آذربایجان است. اشعار نوحه و مرثیه وی را بسیاری از مداحان و نوحه خوانان در سرتاسر روستاها و شهرهای آذربایجان و همچنین دیگر مناطق ترک نشین می خوانند.
سال تولد میرزا محمد تقی دربندی در بین تذکره نویسان اختلاف وجود دارد .چندین سال متفاوت در مورد تولد وی ذکر گردیده است که مشهورترین آن ها سال ١۲٣۵ هجری قمری است. محل تولد این شاعر گرانسنگ نیز شهر دربند داغستان می باشد. دربند دومین شهر بزرگ داغستان است که تمرکز مسلمانان و بخصوص شیعیان داغستان نیز در این شهر است .
مرحوم قمری بعد از عمری قلم فرسایی در بیان مصائب ائمه اطهار (علیهم السلام) در سال ١۳۰۹ هجری قمری در زادگاهش دربند دار فانی را وداع گفت . در سال ١۳۸۴ مقبره ای نیز بر سر قبر این شاعر فرهیخته نصب شد. چند بیتی که در ابتدا ذکر شد به روی قبر وی ثبت شده است .
بیر عمر «یا حسین» دیمیشم یا حسین سنه
ایندی یامان گونومدی الیمدن یاپیش آقا
بو قبر گوشه سینده غریبم آدامسیزام
نه بوردا بیر قوهوم تاپولور نه تانیش آقا
قورخوم بو دور کیریخدیرا نکرین «قمری» نی
گل سن ئوزون منیم عوضمندن دانیش آقا
این شاعر شهیر در باب سوزاندن درب خانه حضرت زهرا(س) اینگونه سروده است:
گوروب مشکلده زهرانی شه مشکل گشا گَلدی
چخوب ظلمات غمدن تاجدار اوصیا گَلدی
گوروب مشکلده زهرانی شه مشکل گشا گَلدی
چخوب ظلمات غمدن تاجدار اوصیا گَلدی
قزارموش رنگی غیرتدن، یانوب جانی مصیبتدن
دلینده ذکری هردم ناله ی وا مصطفی گَلدی
اَلینده ذوالفقار پرشرر لرزان غلافینده
دفاع گلّه ی روباه اوچون شیر خدا گَلدی
ولایت چرخینه آشوب دوشدی، قوپدی بیر وحشت
که گویا سمت مغربدن چخوب برق بلا گَلدی
تلاطم ایلیوب دریای قهر قدرتُ اللهی
نهنگ قدرت یزدان، امیر لافتی گَلدی
اُحد هنگامه سین برهم ووران، خیبر یخان حیدر
چکوب ا…ُ اکبر نعره سین کان وفا گَلدی
چخوب صحن سرایه بیر مهابتلن ولیّ حق
ایدوب گویا تموّج بحر قهر کبریا گَلدی
داخی تاب ایتمدی گَلسون قولاقه ناله ی زهرا
هِژَبرِ عرصه ی هیجا علیّ المرتضی گَلدی
گوروب زهرانی صحن ایچره دوشوب بی طاقت و بی جان
درون سینه سیندن ناله ی وا مصطفی گَلدی
دیور سندن صورا دوشدوم نه حاله یا رسول ا…
جلالیم گیتدی دنیاده، گونوم اولدی قرا گَلدی
دیوب بو سوزلری، اول شیر حیّ لم یزلی
ووروب اوزین اود ایچیندن کناره چخدی علی
اوزاتدی دست یداللهی اول امام مبین
دوتوب او زاده ی ناپاک ناکسون کمرین
چو اولدی پنجه ی مردانه سی او ظالمه بند
تکان ویروب ایلدی قهریله هوایه بلند
دولاندیروب باشینون اوسته شاه عرش وقار
ووروب یره نجه قیلدی چو سایه به دیوار
قویوب ایاقینی صندوق سینه ی کفره
اَل آتدی قبضه ی شمشیر خونچکان دوسره
گوروب بو حالی عدو التجا ایدوب هردم
ویروردی حیدر کرّاری مصطفایه قسم
باخوب او عجزیله الحاحه اول امام کِبار
چکوب اَلین دیدی ای بیحیای بدکردار
بو جرات اولمازیدی سنده گر آچِیدیم اَل
گرک وصیّت پیغمبره اولونسون عمل
دیوب بو سوزلری اول پادشاه عرش وقار
رضا قضایه ویروب ذوالفقاری قویدی کنار
چو اولدی قوم جفاجو بو سرّیدن آگاه
داخی اَل آچمیه جاق دشمنه ولِ ا…
دوباره جرات ایدوب فرقه ی ظلوم و جهول
جفا اَلیله یداللهی قیلدیلار مغلول
سالوبدی حبل متین بوینونا ستمله رسن
رسولدن صورا زار اولدولار حسین و حسن
یکی دیگر از شعرای معروف مرثیه صراف تبریزی است. وی از شعرای دوره قاجاری است و اشعار بسیاری از خود یادگار گذاشته و در سالهای گذشته دیوان اشعارش منتشر شده است.
مرحوم حاج رضا صرّاف تبریزی در سال ١۲۷١ هجری قمری در محله راسته کوچه چشم به دنیای فانی گشود. در ١۲ سالگی پدرش را از دست داد و برای امرار معاش خانواده به شغل زرگری روی آورد.
فنون سرودن شعر را در انجمن ادبی صفا آموخت و کم کم به ادبیات ترکی ، فارسی و عربی تسلط پیدا کرد، به گونه ای که در عصر خود به یکی از ادیبان و شاعران بی مثل تبدیل شد.
اشعاری که او در رثای ائمّه بخصوص سالار شهیدان (علیه السلام) تحریر کرده است در زمانی بسیار محدود مرزهای جغرافیایی آن زمان را در هم شکست . امروز نیز روح و روان همه ی عاشقان و دلباختگان حضرت سیدالشهداء(علیه السلام) با این اشعار عجین گشته است که نشانه طراوت اشعار او است . کمتر کسی را در شهرهای آذربایجان می توان یافت که در طول عمرش یک بار هم شعر «ای نور عینیم منزل مبارک» به گوشش نخورده باشد.
صرّاف پس از عمری مجاهدت و تلاش در راه اعتلای ادبیات مرثیه ترکی و فارسی در سال ١٣۲۵ هجری قمری دار فانی را وداع گفت .
وی درباره شهادت حضرت فاطمه زهرا(س) نگاشته است:
چون محبت بزمی خلوتدیر عم اوغلو یا علی
گل ائدک صحبت غنیمتدور عم اوغلو یا علی
بیر دقیقه قوْیمادیم عالمده قلبین شاد اوْلا
درد و محنتدن مبارک خاطرون آزاد اوْلا
چوْخ اذیتلر سنه وئردیم ائوون آباد اوْلا
ایندی وقت رفع زحمتدور عم اوغلو یا علی
دویمادیم بو عالم الفتده سندن آغلارام
قبرده هم ائیلرم شوریله شیون آغلارام
آغلاما مندن سورا سن آغلاسان من آغلارام
باخمارام فردوس جنتدور عم اوغلو یا علی
دوققوز ایل اوْلدۇم بو دولتخانه ده همسر سنه
متّصل وئردیم بو دوققوز ایلده درد سر سنه
ایندی گل اگلن باشیم اوستونده سرتاسر سنه
عرض ائدیم نئچه وصیّتدور عم اوغلو یا علی
اوّلا عرضیم بودور اؤلسم اگر بو گونده من
اؤز الینلن وئر گئجه غسلیم، گئجه ائیله کفن
ویرسا ال تابوتیمه بیگانه راضی اوْلما سن
روحیمه آرتوق اذیّتدیر عم اوغلو یا علی
ثانیا مندن سوْرا ای خسرو گردون مدار
عورت آلسان بیر نجیبه عورت ائیله اختیار
غم گونی تا زینب و کلثومه اولسون غمگسار
ائیلسون هر نوع حرمتدور عم اوغلو یا علی
بیرده قلبون مجتبی دن اینجیه هر آن سنین
گئچ حسینیم جانینه من جانۇا قربان سنین
قوْیما غم چکسون خصوصا جان حسینون جان سنون
چون او جدیندن امانتدور عم اوغلو یا علی
من بونون چوْخ زحمتین چکدیم نه آسان بسلدیم
پرورش وئردیم گول اوسته طرفه ریحان بسلدیم
سسله ینده جان دمنده جان دئدیم جان بسلدیم
چون جفاسی جانه منّتدیر عم اوغلو یا علی
بو حسینی کیم سنه تاپشیردیم ایندی رو به رو
دقّتیلن باخ نئجه وئرسم ائله آللام گرو
باش بدنده، بارماق الده، ال بیلکده مو به مو
گؤر هامێ عضوین سلامتدور عم اوغلو یا علی
چوخ مکدّر اوْلسا وار بو سؤزده درد سر یئری
یاخشی باخ سالیمدی برگ گول تک آخر هر یئری
نه باشیندا وار قیلیج نه سینه ده خنجر یئری
نه بدن یکسر جراحتدی عم اوغلو یا علی
نور دیده مدور حسین باعثدی چون گؤز یاشیمه
من گؤزومدن سالمامێش سن تاپشیر آل هاشمه
وای او گوندن کیم گورم باشین کول اولسون باشیمه
ایستی کوللر اوسته راحتدور عم اوغلو یا علی
عاشق جانبازدور گیرم حسینیم یوخ سؤزوم
من ده نقد عشقی خرج ائتمکده صرّافم اؤزوم
بیر بدن دؤرت مین یارا لاکن نئجه گؤرسون گؤزوم
گؤر بو انصاف و مروتدور عم اوغلو یا علی
همچنین مرثیه در رثای حضرت فاطمه (س) در بین شاعران معاصر آذربایجان نیز با قوت هرچه تمامتر دنبال شده و آنها نیز آثار ارزشمندی را سروده اند. شاعرانی مانند کریمی مراغه ای، کلامی زنجانی، بشیر حسینی، محزون اردبیلی، صادق زاده اورموی و هزاران تن دیگر که با چشمانی گریان قلم را بر روی ورق چرخانیده و دفترهایی از اشعار بسیار ارزشمند تقدیم دوستداران اهل بیت(ع) کرده اند.
همچنین جایگاه فاطمه(س) در شعر و ادبیات این دیار تنها در نوحه و مرثیه خلاصه نمی شود. بلکه هزاران شعر در رابطه با میلاد، حیات، رفتار و بزرگواری آن حضرت سروده شده است. اشعاری که هریک به نوبه خود تنها قطره ای از دریای واقعی را می تواند تداعی بخشد.
در پایان این نوشتار شعر یکی از شاعران معاصر آذربایجان درج می شود.
بهرام اسدی از جمله شعرا و اساتید ادبیات آذربایجان است که از این مهم غافل نشده است و در این خصوص و همچنین در دیگر بخشهای ادبیات مرثیه برای سایر امامان و به ویژه حادثه کربلا آثار بی بدیلی آفریده است.
وی ساکن و متولد ارومیه است و تاکنون کتابهای بسیاری از وی به زیور چاپ آراسته شده است.
یکی از شعرهای وی که در وصف میلاد ، حیات و همچنین شهادت حضرت فاطمه(س) سروده در پی آورده می شود.
فاطمه زهرا(س)
یومنا یوم السرور فانصرى
ابعدوالاغمام منّى و اهجرى
روز شادى است برخیزید زود
بر دهیدم خامهاى و دفترى
ییرمىگونکئچمیشجمادىالثانىدن
شاد قیلدى بیر خبر پیغمبرى
غبطه قیلسین جنّت اهلى دونیایا
دونیایا گلدى بهشتین زیورى
فخر قیلسین قوْى حجاز عالملره
چون حجازین سعد اولوبدوراخترى
گؤز آچیب دونیایه پیغمبر قیزى
اسلامین تا کامل اولسون جوهرى
اولماسایدى زهرا اسلام دینىنین
ناقص ایدى شبههسیز بیر گوهرى
اولماسایدى زهرا قورآنین یقین
نازل اولمازدى کلام کوثرى
اولماسایدى زهرا اون بیر حجّتین
بیلمم آخر کیم اولاردى مادرى
اولماسایدى زهرا دار گونلرده باخ
کیم اولاجاقدى علىنین یاورى
اولماسایدى زهرا بیلمم زینبى
کیم ائدردى بیر شجاعت مظهرى
همآتایه بیر محبّتلى آنا
هم نئجه گؤر ساخلامیش خوش- خوشارى
هم اوشاقلارین بئجردیر ناز ایله
گؤندریر حربه نئجه گؤر حیدرى
هم پیمبردن حدیثه راویه
جبرئیلین وحیینه هم مشترى
آیه تطهیر اونون شأنیندهدیر
»هلاتى« بیر لمعه اوندان گؤسترى
بیر فدکدن قلبى قان اولموش اونون
اولموش ایدى چون منافقلر جرى
مالینى غصب ائیلهییب اینجیتدیلر
محشرین خاتونو زهرا اطهرى
آه نهلر چکدى علىنین قلبى آه
تاپشیراندا تورپاغا گول پیکرى
یا حسینایله حسن زینب نئدیب
سالدیلار نه حاله اونلار صفدرى
بار ایلاها سن بیزه قسمت ائله
محشرینده گؤرسون او بیز مضطرى
چون شفاعت حقّى وئرمیشسن اونا
او شفاعتدن بیزى ائتمه برى
وانت یا امالائمه فىالصراط
اشفعى مولاتنا بى وانظرى .
انتهای پیام/
